آفتاب ایلام| در این اوضاع درگیری جهان با کرونا، برای خیلی از افراد کنجکاو این سوال ایجاد شده است که دنیای بعد از کرونا چگونه خواهد بود؟ تغییرات تا چه مقدار و کیفیت آن چگونه خواهد بود؟
در این نوشتار تلاش خواهد شد تا در حد توان به واکاوی موضوع کرونا و تغییرات مرتبط با آن در چند بعد محدود بپردازیم. اما در ابتدا ذکر چند نکته لازم به نظر میرسد. نکته اول اینکه از منظر علوم اجتماعی، هر پدیدهای در دو سطح خرد و کلان قابل تحلیل است. باید اذعان کرد تحلیل تحولات ناشی از کرونا در بعد کلان نیازمند شناخت و بررسی گسترده ای است که در این فرصت قابل ارایه نیست. اما در سطح خرد و در محیط پیرامون و صرفاً در حد توصیفی، مطالبی قابل ارایه است. نکته دوم؛ واژه «پسا» در علوم اجتماعی لزوماً به معنای تأخر زمانی نبوده و به معنای «بعد از» استفاده نمی شود. لذا از کاربرد واژه «پسا کرونا» پرهیز می کنیم. اما نکته اساسی و مهم اینکه علوم اجتماعی، علم پیش بینی نیست و میانه ای با پیشگویی ندارد. از نظر علمی فعلاً پایانی برای «کرونا» قابل پیش بینی نیست و علم پزشکی هم به صورت قطعی چیزی در خصوص زمان دقیق پایان آن مطرح نکرده است. از منظر جامعه شناختی هم؛ تا دوران بعد از کرونا تجربه نشود، ابعاد آن قابل تحلیل نیست!
اکنون و با این مقدمه، در ارتباط با دنیای درگیر با کرونا مثالی را مطرح میکنم. شهری را در نظر بگیریم که به یک باره دچار یک سیل بزرگ و ویرانگر میشود. در شهر مفروض ما، آنچه اتفاق افتاده حادثه ای با منشاء طبیعت است که شهروندان برای آن آمادگی نداشتند. خانواده های بسیاری عزادار، ابنیه ها ویران، زمین های کشاورزی و محصولات آن نابود، معاش مردم متوقف، کمبود آب و غذا محسوس، بیماریهای واگیر گسترده و زندگی مردم با مشقات فراوان روبرو شده است. حال وضعیت همین شهر مفروض را مدتی بعد از سیل در نظر بگیریم. بسیاری از ویرانیها سامان یافته و غم از دست رفتگان به مرور کمتر شده به گونه ای که بیشتر اتفاقات صرفاً تبدیل به خاطره هایی (هرچند تلخ) میشوند. اما قضیه به این سادگی ها هم نیست. با بررسی بیشتر متوجه خواهیم شد در شهر مفروض ما و به سبب سیل؛ تحولات محسوسی در حال اتفاق افتادن است. به عنوان مثال دیگر کسی در محدوده رودخانه خانه نخواهد ساخت، علم هواشناسی مورد توجه مسؤلان قرار میگیرد. ابنیه ها محکم تر از قبل و با نظارت بیشتر احداث خواهند شد، بعد از رکود مشاغل ناشی از سیل، اکنون شاهد گسترش جنب و جوش و رونق مشاغل خواهیم بود. درست است که محصولات کشاورزی به مقدار زیادی نابود شده، اما ته نشست رسوب و گل ولای ناشی از سیل باعث حاصلخیزی بیشتر مزارع شده است. مسؤلان تدابیر لازم برای کنترل روانآب های بالادستی شهر و همچنین مجاری داخل شهر اتخاذ خواهند نمود و ...
اکنون و با استفاده از این مثال به بررسی ابعادی از تحولات ناشی از کرونا می پردازیم. از مثال سیل استفاده کردم چرا که بیشتر ما در چند سال اخیر آن را به صورت ملموس تجربه کردیم و این کمک خواهد کرد تا از افتادن در دام توهم های پیچیده دوری کنیم. این مثال رابطه علت و معلولی تحولات را به ما آشکار کرد و با استفاده از همین منطق میتوان به تحولات ناشی از کرونا در ابعاد مختلف فکر کرد. به عنوان مثال:
باور به قدرت علم:
نتایج تحقیقی که توسط نگارنده در سال 1397 و در شهر ایلام انجام شد، نشان داد «باور به قدرت علم در حل مشکلات» بیشتر در بین افراد تحصیل کرده در سطح بالایی بود. به نظر میرسد اگر علم و به صورت مشخص علم تجربی و پزشکی بتواند درمان کرونا را پیدا کند، باور به قدرت علم در حل مشکلات در بین مردم عموم گسترش پیدا کرده و اعتقاد به باورهای عامیانه و بعضاً خرافی کاهش پیدا خواهد کرد.
باور به اهمیت سلامت جسمی:
نتایج تحقیقات نگارنده در شهر ایلام و در سال 1397 نشان داد «باور به اهمیت سلامتی» در بین شهروندان ایلامی نهادینه نشده است. به نظر میرسد یکی از دلایل بالا بودن تلفات کرونا در ایلام «نهادینه نشدن باور به اهمیت سلامتی» باشد. امروز مشخص شد که ویروس کووید 19 ضعیف کش است.
افراد مسن، افراد دارای نقص سیستم ایمنی، افراد دارای اضافه وزن بالا، زنان باردار، افراد دارای بیماریهای زمینه ای از جمله دیابت، آسم، دیالیزی، پیوندی و... در مقابل این بیماری آسیب پذیری بیشتری دارند. در مقابل؛ افراد ورزشکار، افراد دارای تغذیه سالم و افراد کم استرس مقاومت بیشتری از خود نشان دادهاند. بنابراین و به احتمال بیشتر، تلاش برای داشتن جسم سالم در بین افراد رواج پیدا خواهد کرد. کرونا نشان داد که تنومند بودن لزوماً به معنای قوی بودن نیست. بلکه مهم داشتن جسم و ریه سالم است. به نظر میرسد باشگاههای ورزشی بیشتر مورد توجه قرار خواهد گرفت. ورزش با انگیزه تنومند شدن یا برتری بر دیگران، جای خود را به ورزش با هدف تقویت جسم در مقابل مخاطرات سلامتی خواهد داد. متولیان امر ورزش تدابیر لازم برای همگانی نمودن ورزش اتخاذ خواهند نمود. در برنامه های تفریحی خانوادگی در دامن طبیعت، خانوادهها تمایل بیشتری نشان خواهند داد تا وقت بیشتری را صرف پیاده روی و سوزاندن کالری های دریافت شده کنند.
افزایش رعایت فاصله اجتماعی:
دست به هم دادن، روبوسی کردن، در آغوش گرفتن، و ... از عادتهای مرسوم قبل از کرونا بود. به احتمال بالایی این عادتها دیگر به شکل قبل نخواهند بود. تجربه نشان داد که نه تنها کرونا، بلکه ویروسها و بیماریهای متعدد از این طریق در بین افراد منتشر می شوند. بهداشت فردی به میزان قابل توجهی نهادینه خواهد شد و تخطی از آن تجاوز به حقوق دیگران تلقی خواهد شد.
کاهش مراسمات و تجمعات:
انسان موجودی اجتماعی است و هویت آن در کنش جامعوی شکل میگیرد. تا قبل از کرونا، شکل گیری تجمع در محیط پیرامون ما از قبیل مشارکت در شادی و شیون، در مراسمات مذهبی، راهپیمایی ها و ...گستردگی زیادی داشت. افراد ساعتها وقت روزانه خود را صرف شرکت در مراسم شادی یا عزای بستگان و آشنایان میکردند. به احتمال زیادی شکل این گونه مراسمها تغییر پیدا خواهد کرد. اصل لزوم رعایت فاصله اجتماعی، نحوه برگزاری این آیینها را دچار تغییر خواهد کرد. علاوه بر آن یکی دیگر از دلایل تغییر؛ اصل داد و ستد است. کسی که در طول دوران کرونا، مراسم شادی یا شیون خود را با حضور حلقه محدود نزدیکان برگزار کرده، مسؤلیت یا تکلیفی برای حضور در مراسم دیگران بر عهده ندارد. این امر تأثیر زیادی خواهد داشت که شاهد شکل گیری مراسماتی به گستردگی قبل از کرونا نباشیم.
گسترش فضای مجازی:
فضای مجازی در دوران کرونا به عنوان یکی از مهمترین ابزار رسانه؛ نقش و اهمیت انکارناپذیر خود در جامعه امروز را نشان داد. خبر رسانی و آگاهی بخشی، تحلیل وقایع، تسهیل در انجام امورات روزمره، کمک به انجام امورات اداری، بانکی، آموزشی، برگزاری مجازی جلسات کاری و اداری و ...؛ دنیای دیجیتال و ملزومات سخت افزاری آن را به یکی از مهمترین نیازمندیهای روزمره افراد تبدیل کرد و سن استفاده کننده گان از آن را به مقدار قابل توجهی کاهش داد. این قابلیتها در آینده ممکن است افزایش یافته و بیش از پیش ما را وابسته به خود نماید.
رونق کار و معاش:
وضعیت اقتصادی و رونق کار و معاش، در سطح خرد و در محیط پیرامون، تابعی از سطح کلان و ساختار کل کشور است. در شرایط کنونی، اقتصاد ایران به مقدار زیادی تحت تأثیر دو فاکتور مهم قرار گرفته است. از یک طرف خروج ایالات متحده از برجام و تحریمهای گسترده؛ ارزش پول ملی را به میزان بیسابقه ای پایین آورده و از طرف دیگر؛ گسترش بیماری کرونا و تعطیلی کسب و کارها، فشار مضاعفی به اقتصاد کشور تحمیل کرده است. نتیجه انتخابات 2020 ایالات متحده، در حال کمرنگ کردن عامل اول است. اما عامل دوم کماکان در حال پیشتازی است. در صورت استفاده هوشمندانه دیپلماسی کشور از نتایج انتخابات 2020 ایلات متحده و در صورت کنترل عامل دوم توسط علم پزشکی، میتوان به خروج از شرایط سخت کنونی امیدوار بود. تجربه چند قرن اخیر در اقتصاد کشورهای جهان نشان داده، بیشتر بحرانهای اقتصادی و رکود تولید؛ دورانی از جهش و شکوفایی اقتصادی را به دنبال داشته اند. تحقق این گشایش در کشور ما، به میزان زیادی بستگی به تحولات سطح کلان و مدیریت منابع داخلی در راستای اولویتهای ضروری داخلی دارد.
آنچه بیان شد تنها ابعاد محدودی از دنیای بعد از کرونا و آن هم صرفاً فرضیاتی است که صحت آنها را تنها گذر زمان و نتایج تحقیقات روشمند تعیین خواهد کرد. دنیای بعد از کرونا ابعاد متنوعی خواهد داشت که لازم است توسط پژوهشگران مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.
منبع: مانشت
۱۳۹۹/۰۹/۱۲ ۲۱:۴۷
